Naŝo ta latynka?

Ce pytannâ vynykaê kožnogo razu. Âk tilʹky lûdyna, ŝo ničogo ne znala pro ukraïnsʹku latynku, čuê pro neï, reakciâ zdebilʹše buvaê vkraj negatyvna.

Mušu skazaty, ŝo tak bulo zavždy. Zavždy na vse, ŝo ne vpysuêtʹsâ v tradycijnyj svitoglâd, lûdyna reaguê negatyvno. Mabutʹ, taka lûdsʹka pryroda – perš za vse sumnivatysâ i vidstoronûvatysâ vid vsʹogo novogo. Ê lyše duže nevelykyj vidsotok tyh, hto gotovyj legko spryjnâty nezvyčne.

Lûdstvo vzagali dosytʹ važko spryjmaê ŝosʹ nove, osoblyvo v socialʹnij sferi. Najdovše v našu svidomistʹ probyvalasʹ ideâ, ŝo ne treba vbyvaty togo, hto ne ê našym ridnym. Na ce znadobylosʹ pryblyzno 180 tysâč rokiv. Dali pišlo značno kraŝe. Napryklad, zaraz nemaê v sviti kraïny, âka b oficijno pidtrymuvala rabstvo. Ce, na žalʹ, ne označaê, ŝo nide na planeti nemaê rabstva, ale publično skazaty zaraz «â – rabovlasnyk» nemožlyvo.

Tak, postupovo, prava lûdyny – spočatku bazovi, na žyttâ čy svobodu, – pryjšly do našogo sociumu. Teper nablyžaêtʹsâ takyj čas, koly znevažaty bilʹš-menš rozumni iniciatyvy tež staê dedali važče. U budʹ-âkomu takomu vypadku u suspilʹstvi maê vynykaty dyskusiâ. Prykladiv duže bagato: feminityvy abo novyj pravopys, ruhy za prava žinok abo geïv, zasudžennâ nasyllâ u sim’ï abo vidmina smertnoï kary… Vsi ci «novovvedennâ» ŝe kilʹka desâtkiv rokiv tomu buly absolûtno nezrozumilymy dlâ absolûtnoï bilʹšosti ukraïnsʹkogo suspilʹstva.

Ale zaraz my, prynajmni, vilʹno pro ce dyskutuêmo. I, na ŝastâ, ne tilʹky dyskutuêmo, ale j robymo važlyvi kroky do zmin na kraŝe.

Členy spilʹnoty Ukraïns’ka latynka čudovo rozumiûtʹ tyh, hto vvažaê, ŝo câ naša ideâ – spryânnâ vilʹnomu vykorystannû latynsʹkoï abetky v ukraïnsʹkij movi – zaraz «ne na časi». Rozumiûtʹ, ale zaperečuûtʹ. Problema v tomu, ŝo «na časi» câ ideâ nikoly ne stane – âkŝo ne robyty ruhiv v cej bik.

Nu, pogodʹtesâ, ŝo «ne na časi» bulo vse z pererahovanogo vyŝe.

I golovne: nikoly «na časi» ne bulo ani ukraïnsʹkoï movy, ani samoï ukraïnsʹkoï deržavy.

Âkby ty, hto borovsâ za movu ta deržavu u suvori j tragični časy vladuvannâ Rosijsʹkoï imperiï u vsih ïï variantah, vesʹ čas zadumuvalysâ, «a čy na časi naša borotʹba» – Ukraïny b ne isnuvalo i ne isnuvalo b ukraïnsʹkoï movy. Tak, deŝo pafosno, ale ce pravda.

A âkŝo dyvytysʹ na menš globalʹni reči, to, vybačajte, dyskusiï pro novyj pravopys j prava žinok tež vydaûtʹsâ «ne na časi». Čomu zaraz? Vijna, epidemiâ, 73%… nu âkyj pravopys, âki žinky? Ale ni, same te, ŝo dyskusiï točatʹsâ ta rišennâ pryjmaûtʹsâ, dozvolâê nam vpevneno skazaty, ŝo my podolaêmo vijnu, epidemiû ta 73%. Tomu ŝo my bačymo, ŝo ukraïnci – žyvi, i nam ne bajduže, v âkomu same suspilʹstvi my budemo žyty.

Tak samo j ukraïnsʹka latynka. Pro nas plitkuûtʹ rizne… Ŝo my, načebto, proty kyrylyci čy ukraïnsʹkogo kulʹturnogo nadbannâ. Ce ne prosto pomylka. Ce nerozuminnâ našoï ideï.

Vykorystannâ latynsʹkoï abetky dlâ ukraïnsʹkoï movy ce ne ŝosʹ nove. I v XIX, i u XX storiččâh buly bagatočyselʹni proekty vykorystannâ ukraïnsʹkoï latynky – vid Dragomanova čerez Jogansena do sučasnoï publikaciï latynkoû «Eneïdy» Kotlârevsʹkogo, 2019 roku vydannâ. A ŝe majže vsi my vykorystovuvaly ukraïnsʹku latynku v našomu SMS-spilkuvanni u časy knopkovyh telefoniv. Banky j dosi pyšutʹ nam ukraïnsʹkoû latynkoû. I, pogodʹtesâ, ce ne až zanadto nezručno.

Tak osʹ my j vvažaêmo, ŝo pysaty ukraïnsʹkoû latynkoû – ce pravo. Zvisno, ŝo ce pravo maê buty vregulʹovane. My povynni vyznačyty, âk i âkoû same latynkoû nam zručniše spilkuvatysʹ. Ce pravo ukraïnsʹkogo gromadânyna.

I tomu my budemo dyskutuvaty, provodyty konferenciï, pysaty statti j pidtrymuvaty doslidžennâ. Suspilʹstvo maê dosluhatysʹ do našogo golosu, tomu ŝo my maêmo pravo pysaty, otrymuvaty vidpovidi, čytaty novyny, navčaty našyh ditej ukraïnsʹkoû latynkoû…

Ce take same pryrodnê pravo, âk prava na žyttâ, svobodu… i navitʹ na vykorystannâ feminityviv.

avtor: Borys Šavlov